سوهان: تاریخچه، انواع سوهان‌های ایرانی
سوهان یک شیرینی ایرانی است. این شیرینی یکی از قدیمی‌ترین و خوشمزه‌ترین شیرینی‌های سنتی ایران است که طرفداران زیادی دارد. این شیرینی خوش‌طعم و معطر، علاوه بر جایگاه ویژه در فرهنگ ایرانی، به عنوان سوغات برخی شهرها نیز شناخته می‌شود. در این مقاله به بررسی تاریخچه، انواع سوهان و ویژگی‌های سوهان‌های ایرانی می‌پردازیم.
تاریخچه سوهان
تاریخچه دقیق سوهان به دوره قاجار بازمی‌گردد. روایت‌ها حاکی از آن است که این شیرینی برای اولین بار در شهر قم تهیه شد. گفته می‌شود که برای اولین بار، سوهان به عنوان نوعی حلوا در مراسم مذهبی و آیینی مورد استفاده قرار گرفت. با گذر زمان، این حلوا با تغییراتی در ترکیبات و روش تهیه، به شکل امروزی درآمد و به یکی از معروف‌ترین سوغاتی‌های قم تبدیل شد.
طبق برخی منابع تاریخی، نخستین بار، سوهان توسط شخصی به نام «ملا ابراهیم شوشتری» تهیه شد. وی با ترکیب مواد طبیعی مانند آرد جوانه گندم، شکر، زعفران، روغن حیوانی و هل، این شیرینی لذیذ را تولید کرد. نام سوهان از فعل "سائیدن" گرفته شده است؛ زیرا اعتقاد داشتند این شیرینی مانند سوهان زبری و سختی معده را از بین می‌برد و هضم غذا را آسان‌تر می‌کند.
مواد اولیه و روش تهیه سوهان
مواد اصلی تهیه سوهان شامل آرد جوانه گندم، شکر، روغن حیوانی یا کره، زعفران، هل و مغزهایی چون مغز پسته و مغز بادام است. فرآیند تهیه آن زمان‌بر و نیازمند دقت زیادی است. برای تهیه سوهان، ابتدا آرد جوانه گندم تفت داده شده و سپس سایر مواد مانند شکر و روغن به آن اضافه می‌شود. این ترکیب به مدت طولانی روی حرارت ملایم هم زده می‌شود تا به غلظت مناسب برسد. پس از آن، مواد روی سطح صاف پهن شده و با مغزهای مختلف تزئین می‌شوند.
انواع سوهان
سوهان هم مانند هر شیرینی ایرانی انواع مختلفی دارد که هر کدام بافت و طعم منحصربه‌فردی دارند. برخی از معروف‌ترین انواع سوهان عبارت‌اند از:
سوهان لقمه‌ای: این نوع سوهان به صورت لقمه‌های کوچک تهیه شده و داخل آن مغز پسته یا بادام قرار دارد. سوهان لقمه‌ای به دلیل اندازه کوچک و بسته‌بندی زیبا، یکی از محبوب‌ترین انواع سوهان است.
سوهان گزی: ترکیبی از سوهان و گز است. داخل آن گز نرم قرار دارد و بیرون آن با لایه‌ای از سوهان پوشیده شده است. این نوع سوهان طعمی متفاوت و منحصربه‌فرد دارد.
سوهان عسلی: دارای بافتی نازک و ترد است که به کمک عسل تهیه می‌شود. سوهان عسلی معمولاً به شکل ورقه‌های نازک تهیه و با مغزهایی چون مغز پسته یا خلال پسته یا خلال بادام تزئین می‌شود.
سوهان کنجدی: در این نوع سوهان، مقدار زیادی کنجد استفاده می‌شود که به آن طعمی خاص و مغذی می‌بخشد.
سوهان حبه‌ای: شبیه به آب‌نبات‌های کوچک است و به دلیل ابعاد کوچک و بسته‌بندی شیک، به عنوان یک میان‌وعده شیرین بسیار محبوب است.
شهرهای معروف تولیدکننده سوهان
گرچه سوهان در نقاط مختلف ایران تولید می‌شود، اما برخی شهرها به عنوان قطب‌های اصلی تولید این شیرینی شهرت دارند:
قم: مشهورترین و بزرگ‌ترین تولیدکننده سوهان در ایران است. سوهان قم به دلیل کیفیت بالا و طعم بی‌نظیر، شهرت جهانی دارد.
اصفهان: علاوه بر گز، برخی کارگاه‌های اصفهان به تولید انواع سوهان از جمله سوهان عسلی و سوهان گزی می‌پردازند.
کرمان: این شهر نیز در تولید سوهان‌های محلی با طعم‌های خاص و استفاده از مواد اولیه ارگانیک معروف است.
خواص و فواید سوهان
سوهان علاوه بر طعم دلپذیر، خواص غذایی زیادی نیز دارد. برخی از مهم‌ترین فواید آن عبارت‌اند از:
انرژی‌زا بودن: سوهان به دلیل داشتن مقادیر بالای کربوهیدرات و چربی، منبع خوبی برای تأمین انرژی روزانه است.
تقویت سیستم ایمنی: وجود زعفران و هل، به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کرده و اثرات آنتی‌اکسیدانی دارد.
تقویت حافظه: مغزهایی مانند پسته و بادام، به بهبود عملکرد مغز و تقویت حافظه کمک می‌کنند.
تقویت دستگاه گوارش: آرد جوانه گندم و روغن حیوانی موجود در سوهان، به هضم بهتر غذا کمک می‌کند.
نحوه نگهداری سوهان
برای حفظ کیفیت و تازگی سوهان، رعایت نکات زیر ضروری است:
- نگهداری در جای خنک و خشک: سوهان باید دور از نور مستقیم خورشید و رطوبت نگهداری شود.
- استفاده از ظرف دربسته: قرار دادن سوهان در ظروف دربسته مانع از جذب رطوبت و حفظ طعم و عطر آن می‌شود.
- مدت زمان نگهداری: بهترین زمان مصرف سوهان تا سه ماه پس از تولید است؛ هرچند در شرایط مناسب، مدت بیشتری هم می‌توان آن را نگهداری کرد.
سوهان در فرهنگ ایرانی
سوهان جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ ایرانی دارد و به عنوان یکی از محبوب‌ترین سوغاتی‌های ایران، در مراسم و مناسبت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شیرینی سنتی در اعیاد مذهبی، دید و بازدیدها و مهمانی‌ها جایگاه خاصی دارد و نمادی از مهمان‌نوازی ایرانیان محسوب می‌شود.
نتیجه‌گیری
سوهان یکی از ارزشمندترین و خوش‌طعم‌ترین شیرینی‌های ایرانی است که علاوه بر طعم لذیذ، خواص غذایی بسیاری دارد. این شیرینی با تنوع زیاد و روش‌های تهیه متفاوت، به عنوان یکی از سوغاتی‌های محبوب ایران شناخته می‌شود. شهرهایی مانند قم، اصفهان و کرمان از مراکز اصلی تولید سوهان به شمار می‌روند. نگهداری صحیح سوهان باعث حفظ کیفیت و تازگی آن می‌شود. این شیرینی سنتی همچنان یکی از نمادهای فرهنگی و افتخارات ایران در عرصه خوراکی‌های اصیل محسوب می‌شود.
