جادوی زعفران ایرانی: تاریخچه، فواید و چگونگی شناخت آن

منشأ و تاریخچه  

"کروکوس سَتیووس”، ادویه ایی خوشبو و قرمز رنگ ، شفا دهنده و عطرآگین، که به نام "زعفرانِ" زیبای ما شناخته می‌شود، حضور طولانی‌مدتی در صحنه داشته است. پژوهشگران آن را به کوهپایه‌های زاگرس در دوران هخامنشیان و ساسانیان باز می‌گردانند‌.

اگر بخواهیم دقیق تر باشیم، عمدتاً در منطقه کوه الوند و منطقه‌ی ‌هگمتانه یافت می‌شده. همچنین باید بدانیم که در این مناطق، کلمه سافران هم استفاده می شده. که اینجا ، احتمالی که به نظر می رسد این است که واژه زاپران تدریجا به سافران تبدیل شده باشد. (که در اصطلاحات ادبی این واقعه را قلب حروف می گویند.) در نتیجه واژه انگلیسی زعفران که سافران (saffron) می باشد از یک کلمه فارسی به وجود آمده. همچنین در افسانه‌های هندی زعفران را "هدیه‌ی بهشتی آدم، که در هند به زمین آمده" می‌دانند، اما برای اینکه منطقی باشیم ، بیایید و به حرف پژوهشگران اعتماد کنیم! 

کاربرد و استفاده 

روی سنگ های قلعه پرسپولیس، از طریق نقش‌برجسته‌ها و حکاکی ها، دو خدمتکار در حال دادن زعفران دم شده به داریوش بزرگ هستند. این حکاکی قدمت فوق العاده‌ ی این ادویه‌ی لوکس را نشان میدهد. در آن زمان، زعفران عزیز ما،  همچنین توسط دکتر مشهور ایرانی، ابن سینا، برای تهیه ماسک های زیبایی استفاده می‌شده و  همینطور به عنوان یک "ماده‌ی خوشحال کننده" در مقادیر معین در مهمانی‌ها نیز مصرف می‌شده! علاوه بر این ها، به عنوان رنگدانه‌ایی طبیعی و پایدار در هنرهای هنرهای اصیل ایرانی مثل تذهیب، تحریر، تزئین نسخ خطی، ترسیع، تشعیر و قالی بافی کاربرد فراوانی داشته است.

در کتب خطی و در خوشنویسی های مختلف، اساتید بزرگ از زعفران به عنوان یک مرکب ارزشمند و بادوام استفاده میکردند و علاوه بر این، در نوشتن ادعیه مورد اعتقاد مردم روی پارچه ی پوستهای مختلف هم به کار میرفته. در عصر حاضر، زعفران همچنان در نقاشی، مجسمه‌سازی و زمینه‌های مختلف دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. محلول زعفران گاهی به عنوان نشان تجاری در حمل و نقل تجاری استفاده می‌شده.

تولید و مصرف جهانی

ایرانیانی که به خاطر معاویه به حوالی شام تبعید شده بودند٬ در همان محدوده کشت زعفران را برای اولین بار در جهان شروع کردند که نخستین مورد کشت زعفران در جهان به حساب می آید. با گذر زمان، این کشت در غرب گسترش پیدا کرد و تا آل-آندلوس (اسپانیای اسلامی)، سیسیل و شمال آفریقا گسترش یافت. در حین این گسترش در غرب، از آن برای کاهش تأثیر بیماری‌هایی مثل ملانکُلی و دیوانگی، و همچنین برای درمان سر درد استفاده می‌شد.

کاربرد زعفران درعصر جدید و قدیم

همانطور که قبلاً اشاره کردیم و در نقش‌برجسته‌ها شاهد بودیم، زعفران در دربار بسیار محبوب بود؛ به اندازه‌ای که تقریباً هر روز بیش از یک کیلو از آن مصرف می‌شد! برخی از کاربردهای آن شبیه استفاده های امروزی ماست، اما برخی هم متفاوت، و برای دانستن جالب هستند! همانطور که گفتیم، خدمتکار ها آن را به عنوان یک عطر که بوی خیلی مطبوعی برای تنفس داشت، به شاه می‌دادند، شاه هم دوست داشت بوی زعفران را سرتاسر قلعه حس کند ٬در نتیجه خدمت کار ها هم تمام قلعه را با بوی زعفران دم شده معطر میکردند.  بر اساس گزارش‌های تاریخی، پادشاه داریوش، از یک ترکیب برای مرطوب کردن بدنش با یک روغن خوشبو استفاده می‌کرد، که شامل روغن دانه‌های آفتابگردان با شراب خرما و زعفران بود. این روغن در مشک شتر نگهداری می‌شد.

 در مراسم عروسی، زعفران، همراه با سکه‌های طلا و نقره، گل‌هایی که به دقت انتخاب شده بودند، شیرینی‌ها و ... روی عروس و داماد ریخته می‌شد. بعضی وقت ها هم زعفران خالی روی مهمان ها ریخته میشد. در برخی مراسم بزرگ ، با سوزاندن زعفران همراه با عود، مشک، عنبر و اسپری کردن گلاب، به رویداد شکوه بیشتری اضافه‌ میشد.

 مصرف آشپزی زعفران در گذشته، به استفاده ای که ما امروزه از آن میکنیم میتواند شبیه تر ٬ ملموس تر و قابل تصور تر باشد، چرا که مثل ما، آن را یک رنگ دهنده و خوشبو کننده غذا و خوراکی ها می دانستند.

گل ارزشمند زعفران ما٬ به اندازه‌ای کارآمد است که گاهی کلاه بردار‌ها سعی در ساختن نمونه‌های تقلبی آن می‌کنند. ممکن است فکر کنید که این ادویه ی باارزش چه خواص دیگری دارد؟ باید به اطلاعتان برسانیم که علاوه بر همه کاربردهایی که از 3000 سال پیش داشته و درباره آن ها صحبت کردیم، همچنین میتواند سطح سروتونین شما را به تعادل خوبی برساند و در نتیجه احساس افسردگی کمتری خواهید داشت و این با کاهش سطح اضطراب همراه میشود، بنابراین شما آرامش بیشتر و خواب بهتری را تجربه میکنید، و همچنین قاعدگی آسان‌تری در خانم ها و تعداد بیشتر اسپرم در اقایان را فراهم می‌کند، به سلامت قلب شما کمک می‌کند و سیستم ایمنی تان را با مقدار کافی ویتامین C ایی که دارد، تقویت می‌کند، بنابراین از سرما خوردگی ها و تنگی نفس جلوگیری‌ میکند.

زعفران انتی‌اکسیدان‌هایی تولید می‌کند که از بدن شما در مقابل سرطان محافظت می‌کنند و پوستتان را‌ شفاف تر می‌کنند. اگر هنوز  هم دنبال نکته های دیگری در مورد خواص زعفران هستید، ما باز هم میتوانیم برایتان ادامه دهیم! بعد از مصرف زعفران ، سیستم گوارش بهتر و گردش خون بهتری خواهید داشت، کاهش درد کمر را تجربه میکنید و دید چشمتان بهتر خواهد شد و در آخر هم از ابتلا به آلزایمر در شما جلوگیری میشود!

همه‌ی این خواص اثبات شده هستند و تمامشان هم به خاطر ترکیبات شیمیایی جادویی زعفران میباشند.

تشخیص زعفران اصل از غیر اصل

تمام این نکات را گفتیم، تا به اینجا برسیم که زعفران چقدر با ارزش است و ‌چرا باید به این که چطور یک زعفران خوب را از زعفران قلابی تمیز دهیم اهمیت بدهیم؛ یک روش جذاب و جادویی برای فهمیدن وجود دارد، که در آن، باید یک رشته زعفران را روی شعله قرار بدهیم. اگر به رنگ بنفش یا نارنجی تغییر کرد، آن را یک زعفران واقعی تلقی کنید، اما اگر زرد شد، متأسفانه زعفران تقلبی است!

روش‌های معمول تر و  به اصطلاح غیر جادویی دیگری هم برای تست کردن زعفران اصل وجود دارد؛ مثل قرار دادن آن در آب سرد؛ اگر 10-15 دقیقه طول بکشد تا از خودش‌رنگ آزاد کند، آن  زعفران، زعفران خوبی است، اما اگر این اتفاق به سرعت رخ بدهد، متأسفانه زعفران‌ تقلبی میباشد. روش دیگر هم این است که زعفران را بین انگشتانتان بمالید، یک زعفران خوب و واقعی پاره و به پودر تبدیل نمی‌شود.

در نهایت، امیدواریم که همگی از این ادویه شگرف ایرانی استفاده کنید و لذت ببرید.